آیه ۱۳۲ سوره طه
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| واقع در سوره | طه |
| شماره آیه | ۱۳۲ |
| جزء | ۱۶ |
| اطلاعات محتوایی | |
| مکان نزول | مکه |
| موضوع | دستور به خانواده برای اقامه نماز و صبر بر آن |
آیه ۱۳۲ سوره طه به پیامبر(ص) دستور میدهد که اهلش را به نماز فرمان دهد و بر انجام آن پایداری کند. درباره معنای اهل در این آیه اختلافنظر وجود دارد: برخی مفسران معتقدند منظور، خانواده پیامبر(ص) مانند حضرت خدیجه، امام علی(ع) و دختران پیامبر است. برخی دیگر آن را شامل همه پیروان و امت پیامبر میدانند.
در منابع شیعه و اهلسنت آمده است که پس از نزول این آیه، پیامبر(ص) برای مدتی به در خانه علی(ع) و فاطمه(س) میرفت و آنان را به نماز دعوت میکرد. برخی مفسران با استناد به این آیه نماز را عاملی برای افزایش روزی و برکت دانستهاند.
عالمانی چون مرتضی مطهری با استناد به این آیه گفتهاند انسان افزون بر اینکه مسئول نماز خودش است، درباره نماز اعضای خانوادهاش نیز مسؤلیت دارد و نباید نسبت به نماز خواندن آنان بیتفاوت باشد.
سفارش بر خواندن نماز
خداوند در آیه ۱۳۲ سوره طه، به پیامبرش سفارش میکند که خانوادهاش را به خواندن نماز امر کند و خودش و خانوادهاش نسبت به ادای نماز و مداومت بر آن صبر پیشه کنند و خداوند خود متکفل روزی آنان میشود.[۱] در پایان آیه آمده است که سرانجام نیک برای تقواپیشهگان است.[۲] درباره ارتباط نماز با تقوا برخی مفسران گفتهاند اقامه نماز باعث ایجاد زمینههای تقوا میشود.[۳]
«وَ أْمُرْ أَهْلَک بِالصَّلَاةِ وَاصْطَبِرْ عَلَیهَا لَا نَسْأَلُک رِزْقًا نَحْنُ نَرْزُقُک وَ الْعَاقِبَةُ لِلتَّقْوَیٰ»
خانواده خود را به نماز فرمان ده و بر انجام آن شکیبا باش از تو روزی نمیخواهیم؛ (بلکه) ما به تو روزی میدهیم و عاقبت نیک برای تقواست.
سورهٔ طه، آیه ۱۳۲. ترجمه ناصر مکارم شیرازی.
منظور از اهل در آیه کیست؟
در این که منظور از «اهل» در فرازِ «» چه کسانیاند، مفسران چند نظر ارائه دادهاند.[۴] علامه طباطبایی، صاحب تفسیر المیزان، میگوید از آنجا که این آیه در مکه بر پیامبر(ص) نازل شده است، پس منظور از اهل یا خانواده، حضرت خدیجه و امام علی(ع) و برخی دختران پیامبر(ص) است که در آن زمان در مکه، تنها اینان، خانواده پیامبر به شمار میرفتند.[۵] عدهای نیز گفتهاند منظور زنان، دختران پیامبر و خویشاوندان وی از قبیله بنیهاشم و بنیمُطَّلِب هستند.[۶] از نظر تعدادی از مفسران منظور از «اهل» در آیه، پیروان پیامبر(ص) و امت وی هستند.[۷]
بهگفته فخر رازی، مفسر و متکلم شافعی قرن ششم هجری قمری، در التفسیر الکبیر، وقتی که این آیه نازل شد پیامبر(ص) تا چند ماه هر روز برای نماز صبح به در خانه علی(ع) و فاطمه(س) میرفت و میگفت: «الصلاة».[۸] همچنین در برخی منابع حدیثی و تفسیری اهل سنت آمده است که پیامبر(ص) تا هشت ماه پس از نزول این آیه هر روز صبح به در خانه علی(ع) و فاطمه(س) میرفت و میگفت: «الصلاة. رحمت خداوند بر شما باد.»، سپس آیه تطهیر را قرائت میکرد.[۹] محتوای چنین سخنی در منابع روایی و تفسیری شیعیان نیز نقل شده است.[۱۰]
در عوالی اللئالی روایتی از امام باقر(ع) نقل شده است که خداوند علاوه بر آن که اهل بیت پیامبر(ص) را به همراه همه مردم به خواندن نماز امر نمود، در این آیه به طور اختصاصی نیز به پیامبر(ص) دستور داد تا آنها را به خواندن نماز امر کند تا مردم بدانند که برای اهل بیت پیامبر نزد خدا منزلتی وجود دارد که برای غیر آنان نیست.[۱۱]
صبر برای نماز
واژه «اصْطَبِرْ» در عبارت «وَاصْطَبِرْ عَلَیهَا» را بهمعنای «صبر شدید» دانستهاند.[۱۲] عبدالله جوادی آملی، مفسر شیعه، بر این باور است منظور از نمازی که در این آیه به برپا داشتن آن و صبر بر آن امر شده، نماز برای اولین بار یا نمازهایی است که در ابتدای رسالت پیامبر(ص) تازه بهعنوان شریعت مطرح شده بود. ازاینرو، از پیامبر(ص) خواسته شده تا بر انجام آن و تحمل مشقتهای آن، صبر شدید داشته باشد.[۱۳] در تفسیر طبری آمده است که منظور از این عبارت، صبر بر اقامه نماز و رعایت حدود و آداب آن است.[۱۴] برخی مفسران نیز گفتهاند که صبر بر نماز بهمعنای مداومت بر انجام آن است.[۱۵]
مسئولیت انسان نسبت به نمازخواندن خانوادهاش
مرتضی مطهری با استناد به آیه ۱۳۲ سوره طه، گفته است که انسان هم مسئول نماز خودش است و هم مسئول نماز زن و بچه خودش و نباید نسبت به نماز خواندن زن و بچه خود بیتفاوت باشد.[۱۶] محسن قرائتی، روحانی شیعه و مفسر قرآن، نیز با استفاده از این فراز آیه «وَأْمُرْ أَهْلَک؛ خانوادهات را امر کن»، چنین برداشت کرده است که مرد نسبت به سرنوشت فکری و دینی خانواده خود مسئول است و نباید تنها به برآوردن نیازهای مادی آنها بسنده کند.[۱۷]
نماز و فراوانی روزی
آلوسی، مفسر و فقیه شافعی قرن سیزدهم هجری قمری، در تفسیر این بخش از آیه «لَا نَسْأَلُک رِزْقًا نَحْنُ نَرْزُقُک؛ از تو روزی نمیخواهیم، ما به تو روزی میدهیم.»، گفته است که اهتمام به امر نماز موجب سرازیری رزق و روزی میشود.[۱۸] سید محمدتقی مدرسی در تفسیر من هدی القرآن، ذیل همین بخش گفته است نماز دری از درهای روزی است که فایدهاش به برپای دارنده آن میرسد.[۱۹] بهنقل از تفسیر قرطبی، هرگاه برای پیامبر(ص) و اهل و خانوادهاش تنگدستی پیش میآمد، آنان را به نماز امر مینمود[۲۰] و این آیه را تلاوت میکرد.[۲۱]
برای تفسیر این بخش از آیه دیدگاههای دیگری نیز نقل شده است.[۲۲] برای نمونه علامه طباطبایی بر این باور است که این بخش از آیه میخواهد بهنحو کنایه این مطلب را برساند که خداوند غنی و بینیاز از پیامبر است و پیامبر محتاج به او است.[۲۳] برخی نیز معتقدند که خداوند در این آیه به پیامبرش گفته است مسئله کسب روزی و ارتزاق، او را از امر نماز باز ندارد و خداوند خودش مُتَکفِّل روزی او و خانواده او میشود.[۲۴]
پانویس
- ↑ رازی، روض الجنان، ۱۳۷۶ش، ج۱۳، ص۱۹۹؛ طبری، جامع البیان، ۱۴۱۲ق، ج۱۸، ص۴۰۵؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۷، ص۶۸.
- ↑ شیخ طوسی، التبیان، دار احیاء التراث العربی، ج۷، ص۲۲۴؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۷، ص۵۹.
- ↑ رفسنجانی، تفسیر راهنما، ۱۳۸۶ش، ج۱۱، ص۲۱۰.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱۴، ص۲۳۹.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱۴، ص۲۳۹.
- ↑ آلوسی، روح المعانی، ۱۴۱۵ق، ج۸، ص۵۹۲؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱۴، ص۲۳۹.
- ↑ آلوسی، روح المعانی، ۱۴۱۵ق، ج۸، ص۵۹۲؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱۴، ص۲۳۹.
- ↑ سیوطی، الدرالمنثور، الناشر: دار الفكر - بيروت،ج۵، ص۶۱۳؛ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۲۲، ص۱۱۵.
- ↑ برای نمونه نگاه کید به آلوسی، روح المعانی، ۱۴۱۵ق، ج۸، ص۵۹۲.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به قمی، تفسیر القمی، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۶۷؛ حویزی، تفسیر نور الثقلین، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۴۰۹.
- ↑ ابن ابی جمهور، عوالی اللئالی، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۲۲-۲۳.
- ↑ طریحی، مجمع البحرین، ۱۳۶۲ش، ج۳، ص۳۵۹.
- ↑ جوادی آملی، «تفسیر آیات ۱۲۹ تا ۱۳۲ سوره طه»، سایت پایگاه سخن «صدای جمهوری اسلامی ایران».
- ↑ طبری، جامع البیان، ۱۴۱۲ق، ج۱۶، ص۲۱۶.
- ↑ رازی، روض الجنان، ۱۳۷۶ش، ج۱۳، ص۱۹۹؛ بیضاوی، انوار التنزیل، ۱۴۱۸ق، ج۴، ص۴۳؛ فرماوی، السهل المفید، ۱۴۳۰ق، ج۲، ص۳۳۷.
- ↑ مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۹۰ش، ج۲۳، ص۵۲۹.
- ↑ قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۸ش، ج۵، ص۴۱۲.
- ↑ آلوسی، روح المعانی، ۱۴۱۵ق، ج۸، ص۵۹۲.
- ↑ مدرسی، من هدی القرآن، ۱۴۱۹ق، ج۷، ص۲۵۸-۲۵۹.
- ↑ قرطبی، تفسیر القرطبی، ۱۳۶۴ش، ج۱۱، ص۲۶۳.
- ↑ آلوسی، روح المعانی، ۱۴۱۵ق، ج۸، ص۵۹۲.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۲۲، ص۱۱۶-۱۱۷.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱۴، ص۲۳۹.
- ↑ قرطبی، تفسیر القرطبی، ۱۳۶۴ش، ج۱۱، ص۲۶۳.
منابع
- آلوسی، محمود بن عبدالله، روح المعانی، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۱۵ق.
- ابنابیجمهور، محمد بن زینالدین، عوالی اللئالی العزیزیة فی الاحادیث الدینیة، تصحیح مجتبی عراقی، قم، مؤسسه سیدالشهداء، ۱۴۰۳ق.
- ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، تصحیح محمدجعفر یاحقی، آستان قدس رضوی، ۱۳۷۶ش.
- بیضاوی، عبدالله بن عمر، انوار التنزیل و اسرار التأویل، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۱۸ق.
- حویزی، عبدعلی بن جمعه، تفسیر نور الثقلین، قم، دار الکتاب، ۱۴۱۵ق.
- سیوطی، الدرالمنثور، جلال الدین، الناشر: دار الفكر - بيروت، بی تا.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بیتا.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۳ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، ۱۴۱۵ق.
- طبری، محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار المعرفة، ۱۴۱۲ق.
- طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، تهران، انتشارات مرتضوی، ۱۳۶۲ش.
- فخر رازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر، بیروت، دار احیاء تراث العربی، ۱۴۲۰ق.
- فرماوی، عبدالحی، السهل المفید فی تفسیر القرآن المجید، بیروت، دار المعرفة، ۱۴۳۰ق.
- قرائتی، محسن، تفسیر نور، تهران، مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن، ۱۳۸۸ش.
- قرطبی، محمد بن احمد، تفسیر القرطبی، تهران، اتشارات ناصرخسرو، ۱۳۶۴ش.
- قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، دار الکتاب، ۱۴۰۴ق.
- مدرسی، سید محمدتقی، من هدی القرآن، تهران، دار محبی الحسین علیهالسلام، ۱۴۱۹ق.
- مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، قم، انتشارات صدرا، ۱۳۹۰ش.
- هاشمی رفسنجانی، اکبر، راهنما، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۸۶ش.